Ülkemizde ve dünyada öyle şeyler oluyor ki şaşırıp kalıyoruz.
Bir anlam verip kendimize bir yön çizemiyoruz.
Verimli fikir tartışmaları yapamıyoruz.
Sorunlara yaratıcı çözümler bulamıyoruz.
O nedenle düşünme ve tartışma yöntemleri ile ilgili yazılar, videolar dikkatimi çekiyor.
Bu yazıda, ünlü borsa yatırımcısı Warren Buffet’ın yardımcısı Charlie Munger’ın zihinsel modellerinden bahseden bir videoyu özetleyeceğim (“).
Charles Munger (1 Ocak 1924 – 28 Kasım 2023) Amerikalı bir iş adamı, yatırımcı, avukat ve hayırseverdi.
Warren Buffett, Charlie Munger hakkında şunları söylüyor:
“Charlie, dünyadaki en iyi 30 saniyelik zihne sahip. Tek hamlede A’dan Z’ye gidiyor. Cümleyi bitirmeden önce her şeyin özünü görüyor.”
Bay Munger bunu nasıl başarıyordu?
Çok basit: Gerçekliği gözlemleyerek ve bunu zihinsel modelleriyle karşılaştırarak.
Bu zihinsel modeller Munger’ın birçok alanda başarılı olmasına yardımcı oldu.
Charlie Munger’ın ilk zihinsel modeli “İsviçre Çakısı”dır.
İsviçre Çakısı Yaklaşımı
Bir araba kullanmayı öğrenecekseniz, sadece gaz pedalını kullanmayı öğrenmek yeterli değildir.
Başarılı bir sürücü olmadan önce, direksiyonu, frenleri, dikiz aynasını, vites kolunu, yol işaretlerini, insanlar aptalca şeyler yaptıklarında nasıl korna çalacağınızı öğrenmeniz gerekir.
Dünya elbette bir arabadan çok daha karmaşıktır.
Böyle bir dünyada başarılı bir düşünür olmak istiyorsanız, birçok farklı fikir hakkında bilgi edinmeniz gerekir.
Charlie Munger buna “dünyevi bilgelik” adını veriyor.
Kafasında düzenli olarak kullandığı yaklaşık 100 zihinsel model olduğunu tahmin ediliyor.
Aslında bu modellerden sadece birkaçı sorunların çoğunu çözmeye yardım ediyor.
Ama, birden fazla teknikle oynayacağınız bir oyun, birden fazla model ve çok fazla deneyim her zaman daha iyidir.
İşte bir örnek daha: Elinde çekiç olan bir adam için her sorun bir çivi gibi görünür.
Çekiçli adam elinde tek model olduğu için gerçeği göremiyor, değişen şartlara uyamıyor.
Sonunda başarısız oluyor.
İsviçre çakısı gibi bir adam olmak gerek.
İsviçre çakısı olan adam farklı sorunların farklı araçlar gerektirdiğini fark eder ve verilen durum için en iyi aracı uygulamaya hazır ve donanımlıdır.
“Çekiçli adam sendromu” birçok şirkette klasik bir sorundur.
Pazarlama departmanının pazarlamaya çok fazla önem ve ürünün kalitesine çok az önem verdiğini hiç düşündünüz mü?
Akademideki farklı departmanlarda durum daha da kötü.
İnsanlar sınırları aşmaktan ve kendi alanlarından farklı alanlardan önemli fikirler edinmekten ya çok korkuyor ya da çok gururlu.
Zeki insanların bile gerçekten aptalca kavramlar ortaya atmalarının nedenlerinden biri, diğer alanları dikkate almamalarıdır.
Örneğin, Ekonomi Nobel Ödülü kazananlardan birinin durumu böyledir.
Etkin Piyasa Hipotezi’ni ortaya atan kişi.
Kendi rasyonel insan ekonomi modelini çok fazla düşünürken, psikolojiden ve insan yanlış yargılarından gelen önemli fikirleri çok az düşünmüştür.
Ünlü Ölülerle Arkadaş Olun
Akıl hocalarınızı seçerken yaşayan insanlarla sınırlı değilsiniz.
Nüfus Referans Bürosu, dünyadan yaklaşık 117 milyar insanın geçtiğini tahmin ediyor.
Dünyadan geçmiş insanların çoğu zaten öldü, ancak en zeki olanlardan birkaçı yazılı sözleriyle hala bizimle.
Yaşamış en etkili insanlardan biri olan Sir Isaac Newton’ın mezar taşında alışılmadık bir yazı var: “Isaac Newton’ın ölümlü olanı burada yatıyor.”
Okumaktan çok hoşlanan Charlie Munger’a yakınları “bacakları olan kitap” der.
Okuma, dünya bilgeliği edinmenin önemli bir parçasıdır.
Ünlü yazar Mark Twain’in dediği gibi: “İyi kitaplar okumayan bir adamın okuyamayan bir adama göre hiçbir avantajı yoktur.”
İster kitaplar, ister podcast’ler veya YouTube videoları olsun, her zaman en iyi şeyleri ustalıkla öğrenmeye çalışmalısınız.
Charlie Munger, bunu çoğu insandan bir adım öteye taşıdığı için ünlüdür.
O, öğrenmeye çalıştığınız insanlarla bir anlamda arkadaş olmanız gerektiğini söylüyor.
Bu iki şekilde yorumlanabilir:
- Başarılı insanları o kadar yoğun bir şekilde inceleyin ki onları arkadaşlarınız gibi görmeye başlayın.
2.Öğretilerine ek olarak, mentorlarınızın nereden geldiği hakkında mümkün olduğunca çok şey öğrenin. Bu onların önyargılarını anlamanızı sağlar
Charlie Munger’ın en iyi “arkadaşı” Benjamin Franklin’di,
Kimden öğreneceğinize dikkat edin.
Dünyevi bilgelik kazanmanın ilk kuralı, çok fazla bilgi tüketmektir, ancak ikinci kural da önemlidir.
İkinci kural, bilgiyi kimden aldığınıza dikkat etmektir.
Borsayı yüzlerce saat inceleseniz bile, sadece TikTok tüccarlarından öğrenmeye çalışıyorsanız tek bir yerde sıkışıp kalabilirsiniz.
Sir Isaac Newton yine: “Daha uzağı gördüysem, bu devlerin omuzlarında durarak olmuştur.” demiş.
“Cücelerin omuzlarında durarak” dememiş.
Tersine Çevir, Her Zaman Tersine Çevir
Charlie Munger 1986’da Harvard’da verdiği bir mezuniyet konuşmasında, hayatta bir insanı sefil edecek üç şey olduğunu söylemişti:
– Ruh halinizi değiştirmek için kimyasallar tüketmek
– Kıskançlık; ve
– Kızgınlık
Ayrıca, başarısız yapacak dört şey olduğunu söylemişti:
– Güvenilmez olmak
– Her şeyi kendiniz öğrenmek
– İlk, ikinci veya üçüncü denemenizde vazgeçmek; ve
– Tersine çevirme tavsiyesini görmezden gelmek
Hayatta çoğu zaman tam bilinmeyen bir şeyi nasıl yaratacağınıza dair fikirler üretmek çok zordur.
Çok daha basit olan, o şeyin ne olmadığını anlamak ve sonra bundan kaçınmaya çalışmaktır.
Başarılı bir evliliğe nasıl sahip olursunuz?
Zor bir soru.
Bunun yerine şunu deneyelim: Bir evliliği nasıl mahvedersiniz?
Aldatabilirsiniz, bu çoğu evliliği mahvetmenin bir yoludur.
Tamamen güvenilmez olursunuz veya bırakıp gidebilirsiniz, bu da başka bir yoldur.
Bir sürü mali sorunla karşılaşmak, tacizci olmak, bağımlılık yapan madde kullanmak.
Bunlardan her ne pahasına olursa olsun kaçınabilirseniz, işler muhtemelen en azından yarı yarıya iyi bir şekilde yoluna girecektir.
Charlie Munger şu sözleriyle ünlüdür:
“Tek bilmek istediğim nerede öleceğim, bu yüzden oraya asla gitmeyeceğim.”
Yatırım alanı da benzerdir, zarardan kaçınmak son derece önemlidir.
Sıfır ile çarpılan her şey sıfırdır, ondan önce ne kadar iyi bir performans sergilediğinizin bir önemi yoktur.
Charlie, kendisi ve Warren Buffett hakkında konuşurken şunları söylemiştir: “Bizim gibi insanların, çok zeki olmaya çalışmak yerine, sürekli olarak aptal olmamaya çalışarak ne kadar uzun vadeli avantaj elde ettikleri dikkat çekicidir.”
İlişkiler hakkındaki tartışmalara geri dönersek, birini aldatmanın telafisi çok zordur.
Benzer şekilde, eğer ölürseniz, ölmeden önceki günün ne kadar harika olduğunun bir önemi yoktur,
her şeyinizi kaybetmişsinizdir, oyun bitmiştir.
Kendisine neyin zarar verebileceğini düşünmeyen ve bundan kaçınmaya çalışmayan bir kişi, hem iş hayatında hem de özel hayatında, bir noktada, kesinlikle “Beni kapandan çıkarın, peynir istemediğime karar verdim” diyen fare gibi olacaktır.
Değerli İnançlarınızı Yıkın
Çekiçli adama geri dönelim.
Bu adam muhtemelen çekicini seviyordur.
Belki de çekici babasından miras almıştır, babası da babasından miras almıştır, temelde bir aile yadigarıdır.
Belki de ilk terfisini aldığında bu çekici başarıyla kullanmıştır ya da ilk işini kurmuştur.
Bir vidayla karşı karşıya kaldığında, masada bir tornavida olsa bile, çekiçli adam çekicini kullanmak isteyecektir.
Eski fikirlere canımız pahasına tutunmamıza neden olan birçok psikolojik eğilim vardır.
Charlie Munger şöyle diyor: “İnsan, hoşlanmasa bile gerçeği kabul etmelidir, özellikle de hoşlanmadığında.”
Ekonomist John Kenneth Galbraith’in tarif ettiği insanlar gibi olmak istemezsiniz: “Fikrini değiştirmekle, buna gerek olmadığını kanıtlamak arasında bir seçim yapmak zorunda kaldığında, neredeyse herkes kanıtlamakla meşgul olur.”
Bir alet kutusu olan bir adam gibi olmalısınız.
Her yeni fikri, kutunuza eklenebilecek veya halihazırda içinde olan bir aletin yerini alabilecek bir araç olarak görmelisiniz.
Bir süredir eski ve paslı bir alet kullanıyor olabileceğinizi fark ettiğiniz için üzülmeyin, yeni bir tane bulduğunuz için mutlu olun!
Charles Darwin, en değer verdiğiniz inançlarınızı ezmek için çabalamanız gerektiğini söylemesiyle ünlüydü.
Bunun için kendine özgü bir yöntemi vardı.
Önceki inançlarıyla çelişen kanıtlar bulduğunda, bunu ilk 30 dakikada defterine yazardı, çünkü aksi takdirde zihninin değer verdiği inançlar için bu kanıtı reddedeceğini biliyordu.
Charles Darwin gibi biri bile başarısının çoğunu böyle bir özeleştiriye borçluysa, sanırım sizin ve benim gibi birinin de bunu dikkate alması önemli olabilir.
Her zaman zor olanın öğrenmek olmadığını söyleriz.
Daha zor olan öğrenilenleri unutmaktır.
(Devam edecek)
(*) https://youtu.be/ywyQ_eNNCJU?si=kUgyXWkbFHm4gQgr
Charlie Munger hakkında Türkçe bir video da yayınlandı: https://youtu.be/V3Lo3JiNpCw?si=TknoTih-rz0ceTJc
